31 thg 1, 2019

CƠ HỘI TRƯỜNG SINH BẤT LÃO TRONG TẦM TAY

      

Getty Images
Bản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
      Trên đường đi đến phòng thí nghiệm vào một buổi sáng trời nắng đẹp ở Texas, nhà sinh vật học phân tử Vương Mộng vẫn chưa thể đoán ra được điều gì đang chờ bà khi bà đến nơi: hàng chục ngàn con sâu đang ngọ nguậy trong những chiếc hộp khác nhau.
      Khi bà nhìn vào từng hộp, trong đầu bà từ từ lóe lên một ý nghĩ. Những gì mà bà thấy có thể giúp chữa trị một trong những tình trạng gây suy giảm sức khỏe nhất ở nhân loại: tuổi già.
     Các căn bệnh liên quan đến tuổi già, chẳng hạn như ung thư, thấp khớp và Alzheimer, khiến 100.000 người chết mỗi ngày trên toàn thế giới. Tuy nhiên ngày càng có nhiều nhà khoa học cho rằng không nhất thiết phải như vậy.
Getty ImagesBản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
Chương trình The Inquiry của BBC World Service đã hỏi những nhà nghiên cứu hàng đầu thế giới về bản chất của tuổi già và về những công nghệ mũi nhọn có thể giúp 'chữa trị' được nó - từ vai trò của hệ vi sinh vật cho đến nội tạng được in 3D.

Sống thọ hơn xưa

Nói chính xác thì tuổi già là gì? Nếu bạn có thể nhìn sâu được vào cấp độ phân tử, bạn có thể thấy những tổn hại nhỏ nhưng lớn lên dần dần và lan ra các tế bào, các cơ và cơ quan trong cơ thể.
Cuối cùng, toàn bộ cơ thể bắt đầu bị ảnh hưởng của sự những tổn hại tiếp tục tích tụ này.
"Đến khi chúng ta không thể nào sửa chữa kịp thì cơ thể bắt đầu già đi," bác sỹ người Đan Mạch Kaare Christensen nói.
Christensen làm bác sỹ trong nhiều năm cho đến một ngày ông quyết định rằng ông đã chữa trị người bệnh đủ rồi. Giờ đây ông điều hành Trung tâm nghiên cứu Tuổi già Đan Mạch nơi ông tìm cách giúp cho mọi người không bị bệnh ngay từ đầu.
Ông chỉ ra rằng chúng ta đã chứng kiến một số tiến bộ.
Vào thời giữa thập niên 1800, tuổi thọ trung bình vào khoảng 40 ở hầu hết các nơi trên thế giới, ông cho biết, còn giờ đây một số nước Bắc Âu tuổi thọ trung bình đã gần đạt tới 80 và phần còn lại của thế giới đang gần bắt kịp.
Đó chủ yếu bởi vì tỷ lệ tử vong của trẻ em và trẻ sơ sinh sụt giảm chứ không phải vì bản thân tuổi thọ con người tăng lên.
Nhưng ngay cả khi như thế, vẫn có một thay đổi khác đầy hứa hẹn.
"Con người giờ đây đã sống lâu hơn và khỏe mạnh hơn," Christensen nói.
"Ví dụ, điều mà chúng ta nhận thấy dễ dàng là răng. Bạn có thể thấy rằng răng của người già đang ngày càng tốt hơn qua từng thập kỷ."
Getty ImagesBản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
Ông giải thích rằng răng là một dạng thước đo sức khỏe nói chung. Tình trạng răng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ăn uống đàng hoàng và hấp thụ dinh dưỡng của chúng ta.
Răng khỏe mạnh cũng là chỉ dấu cho thấy những cơ quan khác của chúng ta có khỏe mạnh hay không.
Christensen nói rằng người già giờ đây không chỉ có hàm răng tốt hơn mà còn có kết quả kiểm tra trí thông minh tốt hơn, mà ông cho là nhờ vào chất lượng sống được cải thiện trên khắp thế giới.
"Đó là do toàn bộ điều kiện sống tốt hơn, giáo dục tốt hơn… và loại công việc nào mà bạn có," ông nói.

Thay tạng hỏng

Ông tin rằng những tiến bộ này sẽ tiếp diễn. Nhưng trong bao lâu?
Kỷ lục về sống lâu trên thế giới từng được ghi nhận hiện nay thuộc về một phụ nữ người Pháp có tên là Jeanne Louise Calment, người sống đến 122 tuổi.
Điều thú vị là bà qua đời vào năm 1997 - hơn 20 năm trước. Kể từ đó có nhiều chuyện đã xảy ra.
Nhà vật lý sinh học Tuhin Bhowmick đến từ một gia đình làm nghề thầy thuốc chữa bệnh ở Bangalore, Ấn Độ.
Ông nhớ một buổi trò chuyện bên bàn ăn tối trong gia đình về những bệnh nhân mà cha và các chú bác của ông không thể cứu được.
Hễ mỗi khi ông hỏi tại sao không thể chặn được tử thần, cha ông trả lời rằng họ đã cạn hết mọi phương cách. Thuốc men, suy cho cùng, cũng có giới hạn của nó.
"Tôi lúc đó nghĩ rằng: 'Được rồi, con sẽ không làm bác sỹ mà sẽ làm người chế tạo thuốc y dược'," Bhowmick nhớ lại.
Ông nói chết do tuổi già thường là do các cơ quan trọng yếu như tim, phổi hay gan không còn hoạt động tốt như trước.
Nếu bệnh nhân có thể nhận được nội tạng vẫn còn hoạt động tốt từ một người hiến tặng thì các bác sỹ như cha của Bhowmick có thể giúp cho người bệnh cơ hội sống lần thứ hai. Nhưng tất nhiên là không phải trường hợp nào cũng như vậy.
Getty ImagesBản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
Vấn đề là có nhiều người cần tạng hơn số người có thể hiến. Người già trên khắp thế giới đang xếp hàng dài để được hiến tim hay thận, nhưng còn phải kiếm đúng loại tạng phù hợp. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân chờ mòn mỏi cho tới chết.
Bhowmick nghĩ rằng thay vì chờ đợi được người khác hiến tạng, nếu chúng ta tự tạo ra được nội tạng thì sao? Câu hỏi này đã khởi động ở ông công cuộc tìm kiếm cách tái hiện ra nội tạng hoạt động được mà cơ thể bệnh nhân không đào thải.

In tạng 3D

"Giả sử bạn cần một lá gan và bạn đã được chụp CT hoặc chụp MRI cho thấy đúng kích thước và hình dáng của lá gan bạn trên máy tính," ông giải thích. "Bạn có thể đưa cái khuôn đó vào máy in 3D để in ra một lá gan nhân tạo có y chang kích thước và hình dạng đó."
Tuy nhiên, thay vì sử dụng khay mực bình thường, máy in của Bhowmick sử dụng loại mực được làm từ protein và tế bào - mà không phải là tế bào bất kỳ mà là tế bào của chính bệnh nhân. Điều này có nghĩa là có rất ít khả năng cơ thể từ chối tiếp nhận nội tạng mới này.
Nhóm nghiên cứu của ông đã tạo ra được cơ gan người nhân tạo đầu tiên của Ấn Độ; bước kế tiếp sẽ là nâng quy mô lớn để tạo một lá gan ngoài tí hon - một bước ngoặt mà ông ước tính rằng sẽ mất thêm năm năm nữa. Bhowmick hình dung rằng lá gan ngoài sẽ là một thiết bị nhỏ và di động bên ngoài cơ thể để bệnh nhân có thể đeo nó mà đi tới đi lui.
Trong vòng từ tám đến mười năm, ông hy vọng sẽ đạt đến mục tiêu: khi đó ông sẽ tạo ra được một lá gan hoạt động được để có thể cấy ghép vào bên trong cơ thể người.
Nhưng nếu một người bị suy chức năng một cơ quan, liệu điều đó có chỉ ra rằng họ đang sắp sửa kết thúc vòng đời tự nhiên của họ? Sẽ làm sao nếu tim và phổi cũng không hoạt động nữa?
Bhowmick tin rằng mỗi trường hợp đều khác nhau.
"Nếu bạn thay thế một cơ quan vốn là nguyên nhân chính khiến bệnh nhân tử vong, thì người đó có thể sống thêm 20 năm nữa bởi vì chỉ có gan của người đó bị suy chứ não và tim thì không," ông giải thích.

Vai trò của hệ vi sinh

Ông ước đoán con người có thể sống lâu đến mức nào? Với những phát minh này, ông nói, nếu như bạn sinh ra sau năm 1981 hay sau đó thì bạn có nhiều khả năng sống thọ đến 135 tuổi.
Getty ImagesBản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
Bà của Vương Mộng qua đời ở tuổi 100. Cụ sống khỏe mạnh và vẫn hoạt động cho đến cuối đời. Chứng kiến bà mình càng ngày càng già trong khi vẫn còn khỏe mạnh và minh mẫn đã khiến cho bà Vương tự hỏi về những bí mật của sự lão hóa.
Bà Vương giờ là giáo sư di truyền học phân tử tại Trường Y Baylor ở Mỹ. Bà đã tiến hành các thí nghiệm về một trong những lĩnh vực lý thú nhất của y khoa - hệ vi sinh vật trong cơ thể người.
"Đó là những vi sinh vật li ti sống chung với chúng ta từ đường tiêu hóa bên trong cơ thể cho đến da bên ngoài cơ thể," bà giải thích. "Chúng có mặt khắp nơi."
Bạn không thể nhìn thấy chúng bằng mắt thường, nhưng vi sinh vật có ở khắp nơi bên ngoài và bên trong cơ thể chúng ta.
Đa phần là vi khuẩn, nhưng cũng có thể là nấm mốc, virus hay các vi sinh vật khác.
Trước đây, các nhà khoa học không để ý đến chúng nhiều. Nhưng giờ đây chúng ta đã biết rằng chúng có ảnh hưởng sâu sắc đến cơ thể chúng ta.
Các nghiên cứu mới đây cho thấy hệ vi sinh cũng quan trọng đối với chúng ta cũng như một cơ quan bổ sung vậy. Nó có thể ảnh hưởng cách chứng ta xử sự và thậm chí là cách phản ứng như thế nào với các loại thuốc khác nhau.

Thí nghiệm đột phá

"Đôi khi hệ vi sinh khiến chúng ta bị bệnh, nhưng mặt khác chúng cũng có vai trò rất quan trọng để giúp chúng ta khỏe mạnh," bà Vương nói.
Bà muốn biết liệu hệ vi sinh có tác động đến quá trình lão hóa hay không.
Getty ImagesBản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
Để kiểm tra, bà quyết định nghiên cứu một loài sâu chỉ có vòng đời từ hai đến ba tuần - vừa đủ ngắn để tiến hành 'thí nghiệm vòng đời' về sự lão hóa.
Vấn đề đặt ra là điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta thay đổi hệ vi sinh của loài sâu này? Liệu chúng sẽ sống lâu hơn?
Bà Vương đã chọn một trong các loại vi khuẩn sống trong ruột con sâu, biến đổi bộ gien của chúng để tạo ra nhiều phiên bản khác nhau và sau đó cho những nhóm sâu riêng biệt ăn những vi khuẩn này.
Ba tuần lễ sau - khi mà lẽ ra chúng đã chết hết - bà đến để kiểm tra.
"Tôi cảm thấy thật phấn khích bởi vì chúng tôi đã tìm thấy một số con sâu không chết," bà nhớ lại. "Chúng vẫn còn sống khi chúng tôi đến kiểm tra."
Những con sâu già thường giảm hoạt động, nhưng những con có hệ vi sinh mới không chỉ ngọ nguậy nhanh hơn khi chúng già mà còn ít có khả năng mắc bệnh hơn.
Có khả năng một ngày nào đó các bác sỹ sẽ có thể kê những loại thuốc có công dụng như vậy cho chúng ta. Liệu nó có thể giúp chúng ta sống lâu bao nhiêu?
"Một số đồng nghiệp của tôi nói rằng, 'Bà biết không, tôi nghĩ là con người có thể sống tới 200, 300 tuổi',", bà Vương nói. "Cá nhân tôi thì nghĩ 100 tuổi đã là con số lớn rồi."

Khi tế bào phá hoại

Có điều gì đó kỳ lạ khi chúng ta già đi.
Khi các tế bào già đi, chúng tự phân chia để thay thế những tế bào chết hay đã hao mòn, tuy nhiên đây không phải là quy trình hoàn hảo.
Tế bào càng phân bào nhiều chừng nào thì càng nhiều khả năng nó trở thành già chừng đó và tiến gần đến cuối vòng đời. Nhưng thay vì chết đi, chúng vẫn nằm đó, hoạt động một cách phá hoại và tương tác với những tế bào xung quanh. Điều đó gây nên đủ thứ vấn đề.
Getty ImagesBản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
Những tế bào già này gần như 'đầu độc' những tế bào khác khiến chúng cũng trở nên già đi. Và khi chúng ta già đi, ngày càng có nhiều tế bào bị lão hóa cho đến khi chúng tràn ngập cơ thể.
Lorna Harries, giáo sư di truyền học phân tử tại Đại học Exeter, Anh, có lẽ đã tìm ra một cách để đối phó với thành phần già đi quá khích này.
Trước đây, bà đã từng yêu cầu một nhà nghiên cứu mới mà bà làm việc chung thử cho hóa chất vào những tế bào da già để xem điều gì xảy ra.
Để kiểm tra tuổi của tế bào da trong quá trình thí nghiệm, họ sử dụng một loại thuốc nhuộm đặc biệt vốn sẽ chuyển các tế bào sang màu xanh nếu chúng già đi.
"Điều mà tôi nghĩ là sẽ xảy ra là những tế bào vẫn giữ màu xanh," bà Harries nói. "Nhưng thực ra không hề như vậy… chúng đã quay lại thời kỳ trẻ trung và trông giống những tế bào trẻ."
Bà không tin vào kết quả này, do đó bà yêu cầu sinh viên đó làm lại thí nghiệm. Hết lần này cho đến lần khác, kết quả vẫn như vậy - và Harries lại bắt sinh viên này làm lại và cô ấy đã làm đi làm lại khoảng chín lần, Harries nhớ lại.

Làm trẻ lại tế bào

Thí nghiệm này trên thực tế đã làm trẻ lại các tế bào già và biến chúng thành tế bào trẻ.
Getty ImagesBản quyền hình ảnhGETTY IMAGES
Đó là thí nghiệm đầu tiên từ trước đến nay đã đảo ngược quá trình lão hóa ở tế bào người.
Một số người cho rằng phát hiện này sẽ là chìa khóa giúp nhân loại sống lâu hơn. Harries đã bắt đầu nhận được những cuộc điện thoại từ các nhà đầu tư và các nhà khoa học trên khắp thế giới.
Tuy nhiên Harris không khoa trương lắm về mức độ sống thọ của con người. Bà tin rằng con người có tuổi thọ tối đa tự nhiên.
Ngay cả khi như thế, bà vẫn hy vọng rằng chủ đề nghiên cứu của bà sẽ cho ra đời một thế hệ mới những loại thuốc chống suy thoái cho những chứng bệnh như mất trí nhớ hay bệnh tim mạch.
"Điều mà tôi hy vọng là điều này sẽ cho phép chúng ta có một cách chữa trị sẽ giúp giải quyết những chứng bệnh này cùng một lúc để cho những người bệnh vốn phải mất sớm có thể tiếp tục sống cho đến tuổi thọ mà tự nhiên cho phép," Harries nói.
Có lẽ sẽ có một ngày chúng ta sẽ có thể thay thế những nội tạng bị hư tổn, uống thuốc bổ có khả năng tái tạo hệ vi sinh trẻ trung và ngăn chặn các tế bào bị lão hóa.
Nếu chúng ta đi theo dự đoán của Tuhin Bhowmick thì những người trẻ hiện nay có thể sống đến 135 tuổi.
Và cho đến khi các bạn đến được mức đó - năm 2116, nếu bạn sinh vào năm 1981 - thì ai có thể biết được nhân loại còn làm được gì nữa?
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.

19 thg 1, 2019

NGƯỜI HỌC TRÒ ĐẠP XÍCH LÔ




        Kết thúc đợt công tác ở Hà Nội, tôi trở về trên chuyến tàu Thống Nhất, đến ga Nha Trang lúc 12 giờ đêm. Chị phát thanh viên đón chào hành khách bằng cái giọng trầm khàn vọng vào đêm sâu làm cho cả con tàu bừng tỉnh giấc. Niềm háo hức của người đi xa, về với nơi thân thuộc gắn bó khiến bước chân tôi nhanh nhẹn lạ thường. Nhoáng một cái tôi đã ở ngoài phố. Thật yên tĩnh: vườn hoa với những chiếc ghế đá trầm ngâm; con đường thoáng đãng, mải miết chạy dài về phía biển. Tôi gọi xích lô để được về thật nhanh với ngôi nhà ấm cúng, nơi có những đứa con kháu khỉnh, mà những ngày xa lòng tôi nôn nao nhớ. Một người đạp chiếc xích lô tiến lại. Dưới ánh điện nhập nhoà, tôi thấy đó là một thanh niên dáng dong dỏng, mặc chiếc áo sẫm màu vá nhiều miếng to, chiếc mũ lá rộng vành sụp xuống mặt. Cậu ta còn quá trẻ - tôi  đoán vậy
- Về phố Cửu Long bao nhiêu em?
Tôi hỏi giá, vì nghe nói giá xe ban đêm gấp đôi ban ngày, vả lại túi tôi đã cạn sau chuyến đi dài.
- Dạ mười ngàn .
Chàng trai đáp một cách từ tốn và rất nhỏ. Tôi nghĩ, không phải đi bộ quãng đường hai cây số, mà chỉ mất chừng ấy tiền thì không nên đắn đo. Nhưng tôi có quyền mặc cả cơ mà:
- Năm ngàn nhé!
- Dạ.
Tiếng “dạ” có vẻ nhỏ hơn. Tôi lên xe, thầm nghĩ chàng trai này dễ chịu thật, loại người chăm chỉ đây, chắc hoàn cảnh khó khăn nên mới phải làm lụng đêm hôm vất vả thế này.
        Thành phố ngủ say. Không có tiếng động nào ngoài tiếng xích xe nhịp đều đều theo đôi chân mải miết của chàng trai. Những vòm cây, những mái nhà tôi đã bao lần đi qua, dừng lại, ngắm nhìn, vậy mà trong đêm, tất cả trở nên lạ lẫm. Tất cả đột ngột hiện ra rồi lặng lẽ lùi vào vắng vẻ.
Tôi yêu sự yên tĩnh này bằng một cảm xúc mới mẻ như lần đầu tiên tôi nhận ra cái thơ mộng của phố xá lúc đêm khuya. Tôi hít sâu vào lồng ngực, hưởng lấy chút không khí trong lành ẩm ướt hơi sương. Chưa kịp nghĩ ngợi gì thì xe đã dừng lại trước cảnh cổng sắt sơn xanh ẩn giữa bờ hoa giấy. Tôi trả tiền, chàng trai không nhận, chỉ vội vã quay xe, rồi nói, vẫn cái giọng rất nhỏ:
- Cô về nghỉ ạ, em đi.
Bây giờ tôi mới ngẩn nhìn chàng trai:
- Phương!
      Tôi thốt lên ngạc nhiên, ngỡ ngàng nhận ra cậu học trò lớp 12A mà tôi đang chủ nhiệm. Không nói được gì thêm, tôi đứng trân trân giữa đường nhìn theo bóng Phương lẫn vào phố vắng. Một cảm giác xấu hổ làm tôi đau nhói. Tôi trách mình sao vô tình đến thế? Sao tôi không nhận ra Phương. Phải vì em mặc chiếc áo vá nhiều miếng to? Tôi lại còn mặc cả tiền bạc nữa chứ. Điều này có vẻ mâu thuẫn với những những gì hay ho mà tôi say sưa rao giảng trên lớp. Những ý nghĩ xót xa dày vò khiến tôi đứng ngoài phố một lúc lâu mới gọi người nhà mở cửa. Đêm ấy tôi trằn trọc cho đến khi đài phát thanh thành phố truyền đi bản nhạc quen thuộc đầu tiên trong ngày.
                                                                        * * *
       Tôi đến lớp với tâm trạng buồn khó tả. Câu chuyện hôm qua giúp tôi hiểu rằng không thể đánh giá học sinh một cách hời hợt, nông cạn. Năm mươi học sinh ngồi đây là năm mươi thế giới bí ẩn. Tâm hồn các em như cầu vồng bảy sắc mà ta bất chợt nhìn thấy nhờ những tia sáng mặt trời.
Phương vẫn ngồi kia, góc cuối lớp, nét mặt không gì đổi khác, mà sao bây giờ tôi mới nhìn kỹ, cái mũi cao thẳng trên khuôn mặt khôi ngô, đôi mắt luôn ngời lên ánh nhìn thông minh và ngay thật. Bao giờ Phương cũng chỉnh tề với mái tóc gọn gàng, áo sơ mi tém trong chiếc quần xanh ngay ngắn. Cái dáng cao và nước da trắng làm nên vẻ thư sinh, khiến tôi không nhận ra em trong “vai” chàng trai đạp xích lô đêm qua.
      Tôi nhớ lại những cuộc họp hội đồng giáo dục, nhiều ý kiến phản ánh tình hình học sinh. Để tiếp tục cắp sách đến trường đối với các em không đơn giản chút nào. Có em phải bán trứng luộc trên tàu, bán hành rong ngoài bờ biển, gánh nước thuê, đạp xích lô… Tôi cho rằng đó là những thực tế không tránh khỏi của miền Nam sau giải phóng, nhưng lại đinh ninh rằng lớp tôi không có những trường hợp như vậy, bởi vì ánh mắt các em bình thản, vô tư lắm. Hoá ra lâu nay tôi toàn nhận xét học sinh theo cảm tính. Tôi có biết đâu, đằng sau tiếng cười hồn nhiên của các em là một cuộc sống đầy vất vả, lo toan.
       Tôi không thể làm ngơ trước một học trò như Phương được. Tôi phải tìm hiểu hoàn cảnh, tâm tư của em, ý nghĩ đó thúc bách tôi mạnh mẽ. Giờ nghỉ, tôi gọi Phương ra hành lang.
- Hôm qua cô có lỗi là không nhận ra em. Cám ơn em đã đưa cô về nhà, nhưng tại sao em lại có vẻ tránh cô thế nhỉ?
- Thưa cô, Em thực sự không muốn cô phải bận lòng nhiều vì chúng em…
- Sao em phải đạp xích lô ban đêm?
- Dạ, em thuê chiếc xích lô này. Chủ xe đi ban ngày, ban đêm họ nghỉ, cho thuê.
- Đêm nào cũng vậy, còn thời gian nào mà nghỉ ngơi?
- Thường lệ cứ 7 giờ tối, em đi các phố đón khách, sau đó lên ga chờ khách xuống tàu. Em về nhà lúc 2 giờ sáng ngủ đến 5 giờ dậy, đi học.
- Ngủ ít vậy mà cô  không thấy em ngủ gật?
- Dạ, em quen rồi.
- Cô còn mắc nợ em đấy, chủ nhật cô đến nhà thăm em được chứ?
Phương “dạ” một tiếng rồi đi vào lớp, hoà trong đám học sinh đang gõ bàn hát ầm ĩ. Tôi nghĩ, em không thể sống vô tư.
                                                                        * * *
          Phương ở trong hẻm một khu phố lao động. Căn nhà chật chội, với những đồ vật sơ sài sắp đặt không được hợp lý lắm. Tất cả muốn nói rằng cái “hậu phương” của em chẳng có gì là vững chắc. Phương kéo ghế, mời tôi ngồi, cử chỉ chững chạc, lễ độ và tự nhiên, không có sự khúm núm mà tôi thường gặp ở một số học sinh. Vừa rót nước ra những chiếc ly thủy tinh, em vừa kể:
“Bố em là lính, mất tích trước 1975. Mẹ em cũng mới mất cách đây hai năm. Bệnh hen suyễn đã hành hạ bà suốt cuộc đời. Cho đến giờ em vẫn không thể nào quên hình ảnh mẹ khô gầy, hố mắt trũng sâu, đêm đêm không ngủ được, mẹ phải dựa lưng vào vách, há miệng ra thở những hơi thở khò khè, nặng nhọc. Căn bệnh hiểm nghèo, nên mọi sự chữa chạy đều vô hiệu. Mỗi lần lên cơn khó thở, mẹ co rúm người, vật vã khổ sở. Mẹ bảo chỉ mong chết. Em ước mình là bác sĩ để cứu mẹ. Mẹ mất, cuộc sống chúng em càng khó khăn. Hai đứa em nhỏ cũng đang tuổi ăn học. Mấy lần em tính bỏ học, đi làm kiếm tiền nuôi các em, nhưng xa lớp, xa các bạn, nhớ quá, không chịu nổi. Mới lại em ước mơ trở thành bác sĩ nên  phải cố gắng cô ạ…”
Bây giờ thì tôi hiểu vì sao Phương học giỏi. Mỗi sự vươn lên để chiến thắng hoàn cảnh, đều có một động lực bên trong. Từ đó, mỗi khi giảng bài, tôi thường nhìn vào mắt em, ở đó niềm hy vọng đang cháy lên và tôi như được tiếp thêm sức mạnh.
                                                                        * * *
      Bẵng đi một thời gian dài, dễ đến bảy, tám năm, tôi đã là bà giáo thâm niên trong nghề. Bao nhiêu lớp học sinh đi qua cuộc đời, bao nhiêu gương mặt lưu lại trong tâm trí, có những điều bị xoá nhoà, lãng quên, có những niềm vui, nỗi buồn khắc sâu thành kỷ niệm. Tôi bắt đầu ngấm mệt, bắt đầu cảm nhận những bất cập và cả nỗi buồn của nghề dạy học.
          Một buổi sáng, sau khi dạy xong bốn tiết văn, tôi bước ra khỏi lớp bỗng thấy đầu choáng váng mắt nhoà đi, cổ họng đau cứng như có vật gì to lắm chẹn lại, ngực tức tựa hồ ai đem đặt vào đó một tảng đá. Tôi ho rũ và khạc ra một cục máu đỏ bầm to bằng đầu ngón tay. Không tin ở mắt mình, tôi nhìn kỹ lại, thì đúng là một cục máu. Tôi bàng hoàng kinh sợ, nghĩ đó là dấu hiệu của bệnh “lao” và rùng mình nhớ đến những đồng nghiệp của tôi đã chết vì lao phổi. Hai mươi năm cầm phấn, viết và nói, tôi đã hít không biết bao nhiêu vi trùng. Những hạt bụi trắng, li ti mà những người làm thơ, làm nhạc đã tha thiết ngợi ca. Tuổi trẻ vốn tin vào những gì đẹp đẽ. Tôi cũng một thời thi vị hoá bụi phấn. Cứ để  mặc cho phấn nhuộm trắng bàn tay như một bông hoa huệ; Cứ để phấn bám đầy quần áo, rắc mịn màng lên tóc, bay vào mũi, vào miệng, đó mới thật sự yêu nghề, xả thân vì đạo. Cứ gào lên mà giảng, chẳng hề băn khoăn về hai lá phổi. Mấy lần thấy đau cuống họng, ngậm vài viên ômai ngòn ngọt, dìu dịu lại nói rất say sưa. Có lúc mệt lử tự dặn mình đừng hăng quá, phí sức, nói nhỏ lại, ít đi, chậm rãi hơn, nhưng gặp chỗ tâm đắc, hứng lên, lại thao thao bất tuyệt. Chợt nhớ mình quá đà thì cổ họng đã sưng tấy lên rồi.
Lần này không thể xem thường, tôi phải đến bệnh viện. Phòng khám khá đông. Tôi lấy cuốn sách “Giáo dục con người chân chính” của Xu-khôm-lin-xki ra đọc, chờ đến phiên mình.
- Chào cô ạ - Một người mặc áo bơ - lu trắng, mang kính cận, nhìn tôi, cười:
- Thưa cô, cô khám bệnh ạ, cô có nhận ra em không?
Trong giây lát, những gương mặt học trò lần lượt hiện lên trong trí nhớ.
- A, Phương! – Tôi khẽ reo lên - Thế ra bây giờ em không tránh cô như dạo trước nữa.
- Dạ. Sau khi tốt nghiệp đại học Y khoa, em về làm việc bệnh viện này. Thưa cô, mời cô vào phòng khám.
         Hôm ấy, chính Phương đã khám bệnh cho tôi, đôi mắt em nheo lại, đăm chiêu dõi theo từng nhịp thở của tôi qua chiếc ống nghe. Sự bình tĩnh và thành thạo của Phương làm cho tôi hoàn toàn tin cậy. Tôi đâu còn là cô giáo của em như ngày nào trang nghiêm trên bục giảng. Tôi là bệnh nhân, còn em là thầy thuốc. Phương đưa tôi đến phòng khám tai mũi họng, khoa X quang chụp phổi. Cử chỉ của Phương khẩn trương, dứt khoát, tôi chỉ biết phục tùng như một cái máy. Sau đó, tôi đến ghế đá vườn hoa giữa bệnh viện ngồi chờ kết quả xét nghiệm. Một chiếc lá xanh non khẽ chạm vào tay tôi như một cử chỉ dịu dàng. Chẳng có cơn gió nào giật đi chiếc lá như trong truyện của O. Henry. Vây quanh tôi là muôn nghìn con mắt lá, tràn trề hy vọng. Ngồi ở vườn hoa tôi có thể nhìn toàn cảnh bệnh viện. Một chiếc cáng đưa một bệnh nhân vừa chết xuống Nhà vĩnh biệt, những tiếng khóc dữ dội đi theo. Một anh thanh niên ngồi ở ghế đá bên cạnh nở một nụ cười sung sướng khi có người đến báo tin vợ anh vừa sinh con trai đầu lòng. Ở đây sự sống và cái chết diễn ra trong khoảnh khắc. Nếu có khi nào ta đứng trong khoảnh khắc ấy sẽ cảm nhận sâu sắc hơn hạnh phúc và khổ đau. Những người thầy thuốc là những chiến sĩ gan góc, họ đang chiến đấu âm thầm, giành lại sự sống, niềm hạnh phúc cho con người, mà sao bây giờ tôi mới thấm thía điều này. Phải chăng, chỉ lúc nào ta là bệnh nhân, bị nỗi đau thể xác dày vò, ta mới suy nghĩ về công lao của người thầy thuốc?
          Chị bạn tôi là bác sĩ phàn nàn rằng “nghề Y khổ sở lắm. Mổ bụng người, cắt cả khúc ruột thừa, mà tiền bồi dưỡng không bằng tiền trả cho anh thợ ngồi ở đầu đường vá cái ruột xe”. Ồ, thế thì nghề dạy học của tôi có hơn gì? Tiền bồi dưỡng cho một giờ dạy học ngoài tiêu chuẩn, gọi là giờ phụ trội, chỉ mua được một quả chanh. những chuyện như thế thật vô cùng, làm sao có thể ghi hết bằng vài trang truyện? Có điều là tôi, chị và tất cả mọi người vẫn sống, vẫn làm việc. Chúng ta là những trí thức không thể lạc quan theo kiểu A-Q nhưng chắc chắn còn có một sức mạnh vô hình nào quyết định sự sống của ta. Bát cơm, manh áo, chẳng đơn giản chút nào, nó làm ta chóng mặt. Nhưng đáng sợ hơn khi trái tim ngủ yên, bộ óc ngủ yên…
       Có những lúc tôi tưởng mình sắp ngã xuống giữa bục gíảng cao và vững chãi như cái điểm tựa kia. Nhưng rồi lòng tự trọng đã buộc tôi phải đứng lên với một tư thế đàng hoàng. Mỗi giờ dạy thất bại khiến tôi đau đớn hơn cả nỗi đau thể xác. Mỗi một giờ dạy thành công thì niềm hạnh phúc ùa đến ngập tràn, như được hồi sinh. có khác gì niềm vui của người thầy thuốc giành lại sự sống cho người bệnh từ tay thần chết…
      Có lẽ tôi sẽ còn nghĩ ngợi miên man nếu Phương chưa trở lại. Em cầm trong tay tấm phim to bằng trang giấy học sinh. Lần đầu tiên tôi nhìn thấy một phần cơ thể của mình trên hình ảnh, hồi hộp, lo âu. Chỉ một lời nói của Phương lúc này là quyết định phần đời còn lại của tôi. Nếu tôi bị lao phổi có nghĩa là tôi phải vĩnh viễn rời xa bục giảng.
Phương giơ tấm phim lên, chỉ vào từng vùng sáng tối giải thích:
- Thưa cô, kết quả xét nghiệm cho thấy tình trạng sức khỏe của cô hiện thời không đáng lo ngại. Không có dấu hiệu bệnh nguy hiểm. Cô chỉ bị yếu phổi. Hiện tượng ho ra máu là do viêm họng, xung huyết. Cô cần được nghỉ ngơi ít ngày và sử dụng thuốc theo chỉ dẫn, nếu thấy trong người còn mệt cô trở lại đây.
Tôi run run đón lấy tấm phim từ tay Phương, khẽ nói “cám ơn em” mà nỗi xúc động như muốn vỡ òa.
        Phương tiễn tôi ra cổng bệnh viện. Quãng đường ngắn không cho phép cô trò nhắc nhiều về kỷ niệm, nhưng hình ảnh cậu học trò mặc chiếc áo vá nhiều miếng to, đạp xích lô và căn nhà chật chội trong hẻm hiển hiện trong tâm trí tôi. Sực nhớ điều gì tôi hỏi:
- Hai em của Phương thế nào?
- Dạ, tốt nghiệp đại học hết cả rồi cô ạ. Một đứa Bách khoa, một đứa kinh tế.
- Ôi trời ! Giỏi quá. Làm thế nào mà nuôi nhau ăn học?
- Dạ, cũng tự lao động kiếm sống thôi ạ. Chật vật, gian nan lắm, nhưng rồi cũng qua.
- Em làm cô bất ngờ quá đấy Phương ạ. Sự thành đạt của các em là bài học làm người.  
- Em vẫn nhớ, khi giảng bài, cô thường nói: Hạnh phúc chỉ có thể đạt được bằng nghị lực vươn lên không ngừng.
Tôi tin Phương thành thật, vì em nói điều đó sau những trải nghiệm của chính cuộc đời mình
           Chia tay Phương, tôi ra khỏi bệnh viện trong trạng thái nhẹ nhõm như chưa từng đau ốm. Phần vì Phương đã cho tôi biết tôi không bị lao phổi, nhưng lý do quan trọng hơn khiến tôi trở nên khỏe khoắn là vì tôi vừa được chứng kiến “thành quả” của mình. Người thầy giáo thường mang tâm sự buồn vì nghề dạy học vất vả, âm thầm nhưng chẳng bao giờ được nhìn thấy “sản phẩm”. Thì đây, sản phẩm của nghề dạy học là những con người, những thầy thuốc, kỹ sư, nghệ sĩ, nhà kinh tế, nhà lãnh đạo…Tôi sung sướng nhận ra, với tôi, không có chỗ đứng nào tốt đẹp hơn chỗ đứng trên bục giảng.

Lê Khánh Mai

8 thg 1, 2019

LẦN ĐẦU XEM THIÊN TÁNG


           Con người sống trên đời, dù giàu sang hay nghèo đói, dù già hay trẻ, dù khỏe mạnh hay ốm đau, khi đã đến lúc hết thọ mệnh thì mới chợt nhận ra, cả đời này không mang theo được điều gì…


alt
Đàn kền kền vỗ cánh thăng thiên, gió thổi, cát bay,
 bụi mịt mờ, thân xác thịt hòa tan vào hư vô. 
                                                  (Ảnh: Onedio)
Đời người dài hay ngắn cũng chỉ có trăm năm. Có người nói “chết là hết”, lại có người cho rằng chết là sự khởi đầu cho một cuộc sống mới. Với người dân Tây Tạng, cái chết đơn giản là linh hồn đã rời khỏi thể xác, những gì còn lại nơi thế gian chỉ là một thân xác trống rỗng, vô hồn.
Người dân Tây Tạng coi chim kền kền là một linh vật thiêng liêng, họ tôn kính gọi chúng là “Thánh đại bàng”. Bởi vậy thay vì chôn cất người chết trong lòng đất, họ sẽ đưa thi thể lên núi làm mồi cho kền kền. Tập tục này được gọi là “thiên táng”, hay “điểu táng”.
Có người cho rằng thiên táng là tập tục rùng rợn và đáng sợ. Nhưng kỳ thực, đằng sau đó có rất nhiều ý nghĩa sâu xa, khiến người ta thêm chiêm nghiệm về kiếp người, kiếp nhân sinh.

Lần đầu tiên xem thiên táng, không có sợ hãi, chỉ có nhìn thấu một kiếp người

Ngày hôm ấy, nhìn các vị thầy thiên táng cầm cây chùy nện xuống, đầu óc tôi bỗng hoàn toàn trống rỗng, trong đầu não không còn lại điều gì.
Lần đầu tiên chứng kiến quá trình ấy, thấy xác người nằm đó giữa đất đá núi đồi, giữa phong ba nhật nguyệt, phó mặc tất cả cho bầy kền kền háu đói, không hiểu sao nước mắt tôi cứ không ngừng tuôn rơi.

Đây chính là kiếp người. Dẫu họ là ai, giàu có hay nghèo khổ, cao sang hay hèn mọn, dẫu một đời đã trải qua chuyện gì, những điều tốt đẹp, những mộng ảo hư vinh, những nỗi buồn đau khổ, cũng không kể thân phận, giới tính, hay tuổi tác, thì đến lúc nhắm mắt xuôi tay, tất cả đều cùng chung một kết cục: Đàn kền kền vỗ cánh thăng thiên, gió thổi, cát bay, bụi mịt mờ, thân xác thịt hòa tan vào hư vô.

alt
Chim kền kền lại được coi là một linh vật thiêng liêng,
 được người dân Tây Tạng tôn kính gọi là “Thánh đại bàng”.
                                                                    (Ảnh: Dailymail)
Không phải tất cả những ai xem thiên táng đều có thể chịu đựng được khi chứng kiến cảnh từng bộ phận của thi thể trước mặt trở thành miếng mồi ngon cho bầy kền kền hoang dại. Tấm thân xác mà ta yêu quý, gương mặt kiều diễm ta đã từng say đắm, chấp trước cả một đời này, tranh tranh đấu đấu, giận giận hờn hờn, đến cuối cùng sẽ chẳng còn lại gì.
Điều ấy cũng giống như đứa trẻ thơ chưa từng nhìn thấy hổ cho rằng con hổ đáng yêu như một chú mèo con. Nhưng khi thật sự nhìn thấy hổ rồi, bao nhiêu ảo tưởng lập tức vụt tan biến.
Chỉ đến khi xem thiên táng, tôi mới nhận ra rằng: Một đời người mà chúng ta đã thấy, từ đàn ông cho đến phụ nữ, từ giàu sang cho đến nghèo hèn, từ em bé sơ sinh cho đến bậc lão niên tóc bạc da mồi, kết cục đều là như nhau.
Bạn yêu say đắm một chàng trai hoặc một cô gái, khi nhìn thấy cảnh tượng này sẽ thấy, tình yêu kia thật nhạt nhẽo và đáng cười biết bao. Bởi vì không kể họ là đẹp hay xấu, thân phận tôn quý hay bần tiện, cuối cùng đều phải trút bỏ hết đặt ở đó.

Đời người chẳng qua chỉ như vậy mà thôi, bao nhiêu hoài bão, bao nhiêu ước vọng, bao nhiêu đau khổ, bao nhiêu truy cầu… đều như gió cát bay đi

Chứng kiến khoảnh khắc tan biến của một kiếp người, tôi không có cảm giác, không thấy có điều gì đáng sợ, cũng không có gì đáng phải ghét bỏ. Trước mắt tôi, hết thảy đều là những tấm thân trần trụi, nên chẳng có gì đáng để ảo tưởng. Hết thảy đều trực tiếp đặt ở trước mắt như vậy, đây chính là kết quả của một kiếp sống này.
Rời khỏi bãi thiên táng về đến Phật học viện, nhìn thấy con người ở đó, không kể nam giới hay phụ nữ, xinh đẹp hay xấu xí, tất cả đều như nhau trong mắt tôi. Những lúc nhìn người mà không có phân biệt nam nữ, cũng không phân biệt già trẻ, sẽ cảm thấy thân người thật sự giống như cỗ máy vậy.

Sau khi lộ trình thiên táng kết thúc, mối quan hệ của tôi với chồng đã thay đổi

Tôi và chồng kết hôn đã 10 năm rồi, vậy mà tôi chưa từng làm tròn trách nhiệm của một người vợ, trên mọi phương diện đều luôn xảy ra mâu thuẫn với anh ấy.
Anh là người hiền hoà, điềm tĩnh, luôn quan tâm và chăm sóc cho tôi. Vậy mà tôi đã không trân trọng điều đó, lúc nào cũng ích kỷ, đòi hỏi, chỉ để ý đến bản thân mà không bao giờ nghĩ đến cảm nhận của anh ấy.
Có lần tâm trạng không thoải mái, tôi đã cãi vã với anh và rời khỏi nhà suốt một khoảng thời gian. Thậm chí sau khi đã gây ra vô số sai lầm, tôi cũng không chính thức nói lời xin lỗi anh. Nếu như đổi lại là tôi, với tính cách trước đây của mình, tôi sẽ kiên quyết đòi ly hôn để kết thúc mọi chuyện.
Khi ở Tây Tạng, tôi đã có lần điện thoại cho chồng để xin lỗi anh, nhưng lời chưa lên đến miệng mà cổ họng đã nấc lên nghẹn ngào.alt
Khi xem thiên táng chúng ta mới nhận ra rằng:
 “Một đời người mà chúng ta thấy kết cục cuối cùng đều sẽ như nhau”.
                                                                                               (Ảnh: Wikipedia)
Trước đây anh luôn nói với tôi rằng: “Em là người học Phật, nhưng thực ra anh gần Phật hơn em”, bây giờ tôi mới thật sự hiểu rằng anh đã đúng.
Thật ra, tu Phật không nhất định là phải đi vào trong núi sâu rừng già, cũng không nhất định phải ngày ngày trì chú niệm kinh. Xét đến cùng thì chỉ có một trạng thái “thanh tịnh”, mang theo chánh tri kiến trong từng lời nói và hành động thì mới là tu Phật thật sự.
Những lúc đối diện với các tình huống ngoại cảnh khác nhau, nếu có thể bảo trì được trạng thái hòa ái từ bi, giữ vững sự thanh tịnh trong tâm, không bị hoàn cảnh bên ngoài tác động, thì đó chính là tu hành.
Dùng lời của một vị sư huynh thì chính là: Vui vẻ với nghiệp cũ, không tạo thêm nghiệp mới, đây là điều chúng ta cần làm.

Tất cả đều nằm ở chuyển biến quan niệm

Lần này quay trở về nhà, tôi đã có đủ dũng khí đối diện với chồng để nói lời xin lỗi. Tôi học Phật đã biết bao nhiêu năm, vậy mà giờ đây Phật đường mới trở thành Phật đường thật sự.
Tối hôm đó, chồng tôi nói, chúng ta đã ở bên nhau lâu như vậy rồi, nhưng đây là lần đầu tiên anh cảm thấy tính cách của tôi thật sự thay đổi. Có lẽ đó là bởi cuối cùng tôi đã nghiêm túc nhìn lại bản thân mình.

Giống như lời một vị thượng sư từng nói:
 “Nếu như chuyện thế gian bạn cũng không thể xử lý tốt, thì nói gì đến con đường giải thoát đây?”.
Có một vị sư huynh từng khuyên tôi rằng: 
“Là một Phật tử, thì cho dù chồng bạn có thật sự ngoại tình đi chăng nữa, cũng đừng nên nghĩ đến chuyện ly hôn. Bạn cũng không cần phải khóc lóc, không cần phải làm điều ầm ĩ, mà hãy bình thản chờ đợi đến khi duyên phận tự nhiên kết thúc. Nếu như bạn cố chấp làm chuyện gì đó, thì rất có thể điều ấy sẽ tạo nên nhân quả mới, rất dễ lại tạo thêm nghiệp nữa”.

Ngàn lời khuyên nhủ, cuối cùng vẫn là câu nói đó: Vui vẻ với nghiệp cũ, chớ tạo thêm nghiệp mới, mọi chuyện là giải thoát, giải thoát trong kiếp này

Ý nghĩa câu trên vốn không phải là “một người có hai bộ mặt”, mà là nhân quả luân hồi: Tôi không bi luỵ vì bạn, tôi cũng không hận bạn, tôi càng không oán trách bạn.
Chúng ta đến thế gian là cô độc một mình, khi chết cũng là một mình rời đi, cửa ải sinh tử, đều là tự thân một mình chúng ta.
Không phải là vợ hay chồng của chúng ta không đúng, cũng không phải là người nhà hay bạn bè của chúng ta không đúng. Thế gian này vốn không có đúng và sai, mà chỉ có nhân và quả.
Là bản thân chúng ta đã sai, bởi tâm chúng ta không thanh tịnh, bởi chúng ta không có được trí huệ, đã bị những vọng niệm điên đảo che lấp mất bản tính thuần thiện ban sơ.
Có người nói rằng, ai có phúc báo được thiên táng sẽ có thể kết duyên với bầu trời. Còn tôi thì nghĩ, người đã khuất cần trút bỏ thân xác phàm tục, còn người đang sống thì hãy trút bỏ những dính mắc truy cầu nơi người thường, có như vậy mới có thể kết duyên với bầu trời…
Thiện Sinh

HOA HỌC TRÒ-Trời đất dành riêng tuổi học trò.Một loài hoa đỏ rất nên thơ...

HOA HỌC TRÒ-Trời đất dành riêng tuổi học trò.Một loài hoa đỏ rất nên thơ...
Mỗi năm hoa nở mùa thi đến.Chạnh nhớ trường xưa nhớ bạn bè .Nguyenuthang ..